Ülkemizde
tarım arazileri çeşitli nedenlerle küçülmüş, parçalara bölünmüş, verimliliği,
karlılığı olması gerekenden çok aşağılarda kalmıştır. İşletme büyüklüklerinin
istenen değerlerin altına düşmesi, ekonomik tarım yapılmasını imkânsız hale
getirmektedir. Bunu önlemenin yolu: öncelikle tarım arazilerindeki daha fazla
parçalanmayı ve bozulmayı önleyici; yasal, hukuksal düzenlemeler yapmak;
sonrasında da bugüne kadar oluşmuş küçülmelerin, parçalanmaların,
düzensizliklerin (şekil bozuklukları gibi) iyileştirilmesidir. Bunu yapmanın
yolu, arazi toplulaştırması dediğimiz çalışmanın yapılmasıdır. Arazi
toplulaştırması, tarımsal arazileri niteliklerine göre sınıflandırarak, bir
kişiye ait, farklı alanlardaki küçük arazi grupları yerine, o arazinin
toplamını karşılayacak kadar, en az miktarda parça arazinin (mümkün olursa tek
bir parçanın), o kişiye verilmesidir. Böylece iş gücünden, akaryakıttan, tarla
sınırlarındaki kayıplardan kar edilmiş olur; ayrıca toprağın işlenebilme süresi
ve kalitesi artar. Yapılacak diğer iyileştirme (drenaj, katkı v.b.),
sulama, gübreleme ve ilaçlama gibi yatırımlar daha ucuza mal edilebilir. Arazi
toplulaştırılması ile küçük arazileri birbirinden ayıran, kullanılmayan arazi
şeritleri azaltılarak, bunlarında tarımda kullanılması sağlanmış olur. Arazi
toplulaştırması yapmak kolay değildir. Arazi toplulaştırmasını
gerçekleştirebilmek bir dizi teknik, sosyal ve ekonomik çalışmaların
yapılmasını gerekmektedir.
ARAZİ TOPLULAŞTIRILMASI NEDİR?
Arazi
toplulaştırılması; aynı şahsa veya çiftçi ailesine ait, çeşitli nedenlerle,
ekonomik üretime imkan vermeyecek biçimde veya toprak muhafaza ve zirai sulama
tedbirlerinin alınmasını güçleştirecek derecede; parçalanmış, dağılmış,
şekilleri bozulmuş dağınık, küçük arazi parçalarının ve hisselerinin bir araya
getirilerek, muntazam şekiller halinde birleştirilmesi, bütünleştirilmesi ve
işletmelerin yeniden düzenlenmesi işlemi olarak tarif edilebilir.
Arazi
toplulaştırma çalışmaları şu hususları kapsamaktadır:
1.
Fazla parçalanmış, dağılmış arazilerin modern işletmecilik esaslarına göre
birleştirilmesi.
2.
Tarla içi yol şebekesinin, sulama tesislerinin ve yüzey tahliye sisteminin
inşası.
3.
Gerekli arazi tesviyesi ve toprak ıslahının yapılması.4. Köylerin yerlerinin
yeniden düzenlenmesi, çevre planlanması.
5.
Kırsal alanın, doğal hayatın korunması ve yeşil alanların düzenlenmesi.
6.
Kırsal alandaki yerleşim yerleri ve toprakların, rüzgâr ve su erozyonu, sel
taşkınları gibi doğal afetlerden korunması için gerekli önlemlerin alınması.
7.
Spor sahaları, parklar, yüzme havuzu, bayram-pazaryeri, çocuk bahçesi, okul,
sağlık ocağı ve kooperatif binası gibi sosyal hizmet tesisleri için gerekli
arazilerin, toplulaştırma planları içinde kamulaştırma yapılmadan temin
edilmesi.
8.
İşletmelerin ıslahı, yeniden düzenlenmesi, verimli bir şekilde çalışmalarının
temini için gerekli tedbirlerin alınması.
9.
Köy içi yollarının tanzimi içme suyu, kanalizasyon, elektrik, telefon gibi
hizmetlerinin planlanması, iskân, arsa isteklerinin karşılanması
Arazi
Toplulaştırma çalışması aşağıdaki aşamalardan geçmektedir.
1.
Tüm tarlaların ve çiftçilerin mülkiyet bilgilerinin temin edilmesi.
2.
Tapu kütüğü, kadastro paftası ve arazideki miktar ve ölçülerdeki tüm
uyumsuzluklar giderilmesi.
3.
Hâlihazırdaki arazi kullanım durumunun, uygun tarım arazileri sınırlarının,
sabit tesislerin belirlenmesi,
4.
Toprak karakterlerini belirten toprak haritalarının temin edilmesi veya yoksa
oluşturulması.
5.
Teknik bir ekip ile arazi sahipleri ve mülki idarecilerin de katılımı ile
kurulan derecelendirme komisyonu ile tüm arazilerin derecelendirme haritaları
çıkarılır. Bu aşamada komisyon tüm arazilerin toprak haritaları ve diğer
kıymetlerini de dikkate alarak her parsel için ayrı, ayrı titiz bir
puanlama
yapmaktadır. Derecelendirme çalışmasında amaç parsellerin birbirlerine göre
kıymet faklılıklarını
puanlamak suretiyle ortaya koymaktır.
6.
Yeni, yol, sulama ve drenaj ağına uyumlu, blok (ada) planlamasının
hazırlanması.
7.
Arazi sahiplerinin toplulaştırma sonrasında tarlalarını nerede istediklerine
ilişkin tercihlerinin alınması, Bu işlem esnasında maliklere, eski
parsellerinin ve yeni blokların olduğu bir pafta gösterilerek tercihleri
alınır.
8.
Yeni parselasyon planlaması yapılır.
Yeni
parselasyon planlamasında; çiftçi tercihleri de dikkate alınarak;
•
Tarla içi hizmet yolu, sulama, drenaj gibi kamu ortak alanları
için
gerekli yerler ayrılır.
• Her
parselin yol ve sulama suyuna cephe alması sağlanır.
•
Sabit tesis içeren parseller eski sahiplerine verilir.
• Tüm
maliklerce önem içeren veya kötü konumdaki yerler aynı
sahiplerine
verilir.
•
Büyük olan parçanın yanına diğer küçük parçalar getirilir.
•
Hasım ve hısım ilişkileri gözetilir.
•
Aynı yeri almak isteyenler arasında yukarıda sayılan hususlar
doğrultusunda
haksızlığa uğratılmayacak bir planlama yapılır.
9.
Yeni parselasyon planlaması ve yeni mülkiyet listeleri mahallinde asılmak
suretiyle ilan edilir.
10.
Yeni planlamaya ilişkin parsel sahiplerinin itirazları varsa incelenir. Yeni
yapılan planlama tekrar her kesin görebileceği şekilde ilan edilir.
11.
Kesinleşen yeni planlama kadastroca tescil edilerek yeni tapular oluşturulur.
12.
Yeni tapular ve yeni parseller, yeni parsel sahiplerine teslim edilir.
ARAZİ
TOPLULAŞTIRILMASININ ÖNEMİ VE
FAYDALARI
Artan
nüfus ve beslenme ihtiyacı, daha fazla tarımsal ürün elde etme gereği
doğurmuştur. Toprak kaynakları sınırlı olması nedeniyle, aynı alandan daha
fazla ürün elde etme imkânlarını aramamız gerekmektedir. Birim alandan sağlanan
verimin artırılması; birtakım yeni buluşlar, kullanılan tohum, gübre, ilaç,
sulama vb. girdilerin miktarı ve kalitesinin artırılması ve tarımsal bünye ile
yakından ilgilidir. Tarımsal bünyedeki yapısal bozukluklar, verimi azaltıcı
tesirlerde bulunduğu gibi, verimi artırıcı tedbirlerin alınmasını da
engellemektedir. Bu nedenle tarımsal bünyenin
ıslah
edilmesi hususu ön plana çıkmaktadır. Tarımsal bünyenin ıslahı ile alınabilecek
tedbirlerin başlıcaları:
Mülkiyet ve tasarruf rejiminin ıslahı, arazi ıslahı, toprak muhafaza
tedbirlerinin
alınması,
drenaj ve sulama çalışmaları gibi tedbirlerdir. Bu tedbirler demetinin tamamı
geniş anlamda Arazi Toplulaştırması veya Arazi Düzenlemesi adını verdiğimiz
hizmetler kapsamı dâhilinde bulunmaktadır. Arazi Toplulaştırmasının faydaları
başlıklar halinde şu şekilde
sıralanabilir:
1.
Nüfus artışı, miras, alım-satım, kiracılık, ortakçılık gibi nedenlerle ortaya
çıkan arazi parçalılığı ve dağınıklılığını
ortadan kaldırarak işletmelerin uygun büyüklüğe getirmektedir.
2.
Çok parçalı oluşun ortaya çıkardığı tarla sınırı, yol ve su arklarından doğan
arazi kayıplarını azaltmaktadır.
3.
Küçük parsellerde, ekim esnasında tarla sınırına fazla yaklaşılmama nedeniyle
doğacak ürün kayıplarını azaltmaktadır.
4.
Toplulaştırmadan sonra, parseller daha büyük ve şekilleri daha düzgün
olduğundan, makineli tarım daha kolay yapılmakta ve giderlerde önemli oranda
azalmalar olmaktadır.
5.
Küçük parseller bir araya getirileceği için, işletme merkezi ile parseller
arasındaki uzaklık kısalmakta ve buna bağlı olarak ulaşım giderleri
azaldığından; zaman, işçilik ve yakıttan tasarruf sağlanmaktadır.
6.
Parsel sayısı azaldığı, şekilleri düzeldiği ve büyüklükleri arttığı için;
tohum, gübre, ilaç gibi tarımsal girdiler, daha uygun bir düzeyde
kullanılmaktadır.
7.
Sulama projelerinin uygulanmasında; eski, dağınık ve şekilsiz parsellerin
sınırlarına bağlı kalma zorunluluğu olmayacağından, yatırım giderlerinden
tasarruf sağlanmaktadır.
8.
Her parselin yola ve kanala sınırı olacağından sulama ve ulaşım randımanı
artmaktadır.
9.
Parsellerde müştereklikten doğan huzursuzluklar giderilmektedir.
10.
Köy sınırları sabit noktalara dayandırılarak, köyler arasındaki sınır
ihtilafları ortadan kalkmaktadır.
11.
Varsa, dağınık ve müşterek haldeki hazine arazisi birleştirilerek dağıtıma
hazır hale getirilmektedir.
12.
Kırsal alana yönelik olarak: Çevre koruma, erozyonu önleme, ağaçlandırma, köy
yenilemesi, her türlü yolların planlaması, köy imar planlarının yapılması,
arazi kullanım planlarının hazırlanması gibi tüm hizmetler; toplulaştırma
projeleri ile birlikte planlanıp uygulanabilmektedir.
13.
Proje alanlarındaki sulama projeleri gibi kamu yatırımları için gerekli
araziler, proje alanına giren parsellerden uygun şekilde kesinti yapılmak
suretiyle kamulaştırma yapılmaksızın karşılanabilmektedir.
TÜRKİYENİN
ARAZİ TOPLULAŞTIRMA UYGULAMALARININ DURUMU
Ülkemizde,
Mülga Toprak-Su teşkilatı ile Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü teşkilatı
tarafından 1961–2003 yılları arasında toplam 445.000 hektarlık bir alanda
toplulaştırma çalışması tamamlanmıştır. Ülkemizde ekonomik olarak
sulanabileceği söylenen 8,5 milyon hektarlık tarım arazisinin bugün için fiilen
sulanan miktarı 4,7 milyon hektardır (% 55,3). Ülkemizde, 1961 yılından
itibaren başlayan, arazi toplulaştırma çalışmaları ile bu güne kadar 308.000
hektarı Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğünce, 137.000 hektarı da Tarım Reformu
Genel Müdürlüğü olmak üzere
toplam 445.000 hektar alanda arazi toplulaştırması çalışmaları tamamlanmıştır.
Bu durum da; hali hazırda sulanan alanın sadece % 9 ‘unda ancak arazi
toplulaştırması çalışmaları gerçekleştirilebildiğimizi göstermektedir. Yani;yapılacak
daha çok işimiz var. Başarılı uygulamalar sonucunda, son yıllarda bazı
projelerde toplulaştırma oranları: % 75 ‘lere
kadar yükseltmiştir. Hatta bazı bölgelerde çiftçilerin bütün parsellerini tek
parselde toplama fikri gittikçe yaygınlaşmaktadır. Ülkemizde ilk defa arazi
toplulaştırılması 1961 yılında Toprak-Su Genel
Müdürlüğü tarafından 7457 sayılı kanunun ve Medeni Kanunun ilgili maddelerine
dayanarak yapılmıştır. Daha sonra 1966 yılında ihtiyaç üzerine ilk Arazi
Toplulaştırma tüzüğü çıkarılarak Bakanlar Kurulu kararıyla uygulanmaya
konmuştur.
