0 Atmosfer nedir?

Tweet

Dünya’nın çekim kuvveti ile etrafında tuttuğu, onu çepeçevre saran ve bütün canlılara hayat kaynağı olan, gazlardan oluşan hava küreye atmosfer denir. Atmosferi oluşturan ağır gazlar en altta bulunurken, yeryüzünden yükseldikçe daha hafif gazlar bulunmaktadır. Yerden yükseldikçe gazların yoğunluklarının azalması basıncın da azalmasına neden olur.

Atmosferde her zaman bulunan ve oranı değişmeyen gazlar; %78 azot, %21 oksijen, %1 asal gazlar (argon, helyum, neon kripton vb.) dır. Havada her zaman bulunan ancak miktarı yere ve zamana göre değişen gazlar ise karbondioksit (% 0.003) ve su buharıdır.

Karbondioksit gazının havadaki oranı az olmasına rağmen iklim yönünden önemi büyüktür.

1- Güneş ışınlarını emme ve saklama yeteneğine sahiptir.
2- Havadaki oranı arttıkça hava sıcaklığı yükselir, oranı azaldıkça hava sıcaklığı düşer.
3- Azaldığında buzul çağı yaşanmış, arttığında Karbon devri yaşanmıştır.
4- Bitkilerin fotosentez yapması için önemlidir.

Su buharı da iklim bakımından önemlidir. Su buharı miktarı karasallığa, denizselliğe ve sıcaklığa bağlı olarak değişir.

1- Sıcaklığın atmosfer tarafından emilmesini sağlar.
2- Sıcaklığın bir kısmının uzaya dönmemesini sağlar.
3- Yağışların oluşmasını sağlar.

ATMOSFERİN ETKİLERİ (YARARLARI)
1- İçinde bulundurduğu oksijen sayesinde canlıların yaşamasına olanak sağlar.
2- İklim olaylarının meydana gelmesini sağlar.
3- Dünya’nın aşırı ısınmasını ve aşırı soğumasını engeller.
4- Güneş’ten gelen ve canlı yaşamı için zararlı olan ışınların yeryüzüne ulaşmasını engeller.
5- Uzaydan gelen meteorların parçalanmasını sağlar.
6- Güneş ışınlarının dağılmasını sağlayarak, gölgelerin tam karanlık olmasını engeller.
7- Işığı, sesi ve sıcaklığı dağıtarak iletilmesini sağlar.

ATMOSFERİN KATMANLARI

1 - Troposfer : Atmosferin en alt bölümüdür. İçinde bizim de yaşadığımız bu katman bütün atmosfer kütlesinin yaklaşık % 75'ini kapsar. Meteoroloji olayları ve bütün bulutlar bu katmanda oluşur. Troposferde yükseldikçe hem basınç, hem sıcaklık azalır. Bu katmanın üst kesimlerindeki sıcaklık -55° C dir. Birçok enlemde troposferin yüksekliği 8 km kadarken, ekvatorda 18 km yi bulur. Uzaydan bakıldığında, dünyamızın yaydığı enerjinin dalga boyuyla, -18°C deki bir cisimden yayılan enerjinin dalga boyunun aynı olduğu görülür. Ne var ki Dünya'da ortalama yüzey sıcaklığı 15°C dir. Bu durum, ısının yer yüzüyle atmosferin alt katmanları arasında tutulduğunu gösterir. Gerçekten de Güneş'ten Dünya'ya gelen enerji, troposferde tutulur. Atmosfer olayları diye adlandırdığımız rüzgar, yağmur, dolu, fırtına vb. olaylar hep bu en alt ve en yoğun tabaka olur.

2 - Stratosfer : Bu katmanda da yükseklik arttıkça hava giderek seyrekleşir. Seyreltik havanın direnci düşüktür, bu nedenle stratosferin alt katmanları jet uçuşları için idealdir. Buna karşılık daha üst katmanlarda motorların bir itme kuvveti oluşturmasına yetecek ölçüde hava yoktur. Bu katmanda 28 km’ nin üstünde sıcaklık artar ve 50 km yükseltide 10° C ye ulaşır. Ama yükseltiden sonra tekrar düşmeye başlar.

3 - Mezosfer : 50 km nin üstündeki yükseltilerde başlayarak, deniz yüzeyinden yaklaşık 80 km yüksekliğe kadar uzanan katmandır. Mezosfer kuşağı boyunca sıcaklık hızla düşer, orta enlemlerde -80°C kadar olur.

4- Termosfer (İyonosfer) : Mezosferin üstünde, sıcaklığın yükseltiyle birlikte yeniden arttığı katmandır. Yaklaşık 80 km den, 500 km yüksekliğe kadar uzanan bu katmanın bir adı da İyonosfer’ dir. İyonosfer’ de hava çok seyrektir ve gaz molekülleri çok seyrek olarak dağılmıştır. Bu moleküllerin sıcaklığı 180 km yükseklikte 395° C, 320 km yükseklikte ise 700° C ulaşacak kadar yüksektir. Bu katmandaki parçacıklar Güneş'ten gelen ışınların etkisiyle iyonlaşmış, yani elektrik iletkeni haline gelmiştir. Bu nedenle, iyonlaşmış parçacıkların en yoğun olduğu katmanlar, radyo dalgaları için bir yansıtıcı görevi görür. Biri yaklaşık 110, diğeri 240 km yükseklikte yer alan iki önemli yansıtıcı katman vardır. Yansıtıcı katmanların ötesinde de, Dünya'nın manyetik alanına yakalanmış yüklü parçacıkların oluşturduğu Van Allen ışınım kuşakları yer alır.

5 - Magnetosfer(Manyetosfer) : Bu katmana mıknatısküre ya da çekimküre de denilmektedir. Yeryüzü yoğun bir radyasyon alanıyla kaplı olup, bu radyasyon alanına Van Allen alanı adı verilmektedir. Van Allen alanı iki kuşağa bölünmüştür ve dünyayı tümüyle çevrelemez.

Kimyasal bileşimleri dikkate alınarak;

Homosfer : Deniz seviyesi ile 100 km yükseklik arasındaki bu katmanda havayı meydana getiren başlıca elementlerin, özellikle de azot ve oksijenin oranı fazla değişiklik göstermemektedir.

Heterosfer : 100 km ile 1000 km arasındaki katmandır. Bu katmanda azotun yanısıra hidrojen ve helyum gibi hafif gazlar çok miktarda bulunur.

Egzosfer : 1000 km den sonra başlayan katmandır. Egzosferde atmosferin yoğunluğu o denli düşüktür ki, molekül çarpışmaları giderek yok olur ve buna bağlı olarak da sıcaklık kavramı bilinen anlamını yitirir. Bu bölgede hidrojen ve helyum gibi hafif atomlar yerçekiminden tümüyle kurtulmalarına yetecek hızlara ulaşabilirler.