0 İş Sağlığı ve Güvenliği Hakkında Kısa ve Önemli Bilgiler - Bölüm 2

Tweet

• Kaldırma Makinaları
Aralıklı ( Sürekli ) Çalışan                    Aralıksız ( Süreksiz ) Çalışan
- Yatay İletim ( Çekici,römork )               Yatay iletim ( Konveyör,bantlı
taşıyıcı )
- Kaldırma ( Asansör,kriko,planga )         Kaldırma ( Dikey kovalı
taşıyıcı,elevatör )
- Kombine ( Vinç , Forklift )                    Kombine ( yürüyen merdiven)

• Tamburun flanş genişliği sarılan hatatın çağının 2.5 katı olmalı
• Yük tutma elemanı en alt seviyede bulunduğu zaman , yivli tambur üzerinde en az iki sarım
halatı bulunmalı.
• El maçunaları,kaldırılacak en ağır yüke göre,kaldıraç kolu veya kolları üzerinde yapılacak baskı
baskı,adam başına 10 kg’yi geçmeyecek.
• Halattaki bozukluklar ; çapının incelmesi,gam oluşması,ezilme oluşması ve sepetleşme veya
iplik oluşumu.
• Kaldırma mak. Tel halatlarının güvenlik kat sayısı 6 olmalı.
• Tel halatların avantajları = mukavamet fazla,ıslak-kuru etkilenmez, iklim şartlarından
etkilenmez,uzun ömürlü.
• Kendir halatları parçalı yüklerin sarılmasında kullanılır,ıslak olmamalı,aşındırıcılardan
korunmalı,ömürleri az
• Çapı 19mm’ye kadar olan halatlarda 1mm - incelirse halat değiştirilir.
• Çapı 22-28 mm arasında olanlar 1.5 mm - incelirse halat değiştirilir.
• Çapı 32-38 mm arasında olanlar 2 mm - incelirse halat değiştirilir.
• Kalın dokunma yapıldığı malzeme üzerine bilgilerin işaretlendiği etiketin rengi ; Poliomid (
YEŞİL ) , Polyster ( MAVİ ) , Polipropilon ( KAHVERENGİ )
• Kaldırma araçlarının kancaları en alt seviyede olduğunda tambur üzerinde en az 2 tam devir
yapacak boyda halat sarılı kalmalıdır.
• Kaldırma mak. Kabul edilen en ağır yükün 1.5 katını etkili ve güvenli bir şekilde kaldırmalı ve
askıda tutmalı.
• Kaldırma araçları 3 ayda bir kontrol edilecek.
• El il çalışan kaldırma araç kancalarının güvenlik katsayıları taşıyacakları yükün 3 katına,
• Mekanik çalışan kaldırma araçlarının kancalarının güvenlik katsayıları taşıyacakları yükün 4
katına,
• Erimmiş maden,yakıcı,aşındırıcı mad. Taşıyan kancalar için 5 katına eşit olacaktır.
• Ray üstünde çalışan vinçlerde,üzerinde gidip geldikleri rayların her iki başına ve en az
tekerleklerinin yarıçapı yüksekliğinde takoz konulacak.
• 5 ton veya daha fazla yük kaldıran raylı vinçlerde en az 2 elektrikli fren yada bir elektirikli ve
bir mekanik fren bulunmalıdır.
• Vinç arabalarında geçit ve sahanlıkları ile bunların altına ve üstüne rastlayacak sabit tesisler
arasında 180 cm’den az açıklık olmayacak.
• Köprü ayaklı gezer vinçlerin geçtiği yol boyu, rayların her iki tarafı 75 cm eninde serbest
tutulacak.
• İsig de ,Çelik halatların güvenlik katsayısı en az 6 olacak.
• İsig de ,İp halatların güvenlik katsayısı en az 3 olacak
• Makine Emniyet yönetmeliğinde çelik hatların katsayısı 5
• Makine emniyet yönetmeliğinde ip halatların katsayısı 7
• Sapanlarda güvenlik katsayısı 4
• Kevgir halatların güvenlik katsayısı 3
• Malzeme istifleme yükseliği 3 metreden fazla olmayacak.
• Dinamik deney katsayısı = 1.1
• Statik deney katsayısı : manuel makinalarda ve kaldırma aksesuarlarında 1.5 , diğer
makinelerde 1.25
• Vibratör için G sınıfı gerekmez.
• Yerden kumandalı vinç operatör belgesi işletme tarafından verilir.
• İş makinesi park edeceği zaman ; kepçe ve bağlantı yere indirilmeli,vites boşa alınmalı,motor
kapatılmalı,anahtar alınmalı , park freni çekilmeli, düz yere park edilmeli,eğimli sahada dikey
açıda park edilmeli,eğimli yerlerde tekerler bloke edilmeli.
• Forklift yük taşırken yükün yerden yüksekliği 30 cm’yi geçmemeli.
• İş Makinelerin yerleşim yeri içinde ve dışında hızları en fazla 20 km/h olmalı.
• Karayolu taşıma kanununa göre faaliyet gösterecek sürücüler SRC belgesi alması lazım.
• SRC1 = Uluslar arası yolcu taşımacılığı
• SRC2 = Yurtiçi yolcu taşımacılığı
• SRC3 = Uluslar arası eşya-kargo taşımacılığı
• SRC4 = Yurtiçi eşya-kargo taşımacılığı
• SRC5 = Tehlikeli madde taşımacılığı
• El aletlerinin konulduğu raflardan düşmemesi için raf eteklik yüksekliği en az 2 cm olacak.
• Bakım onarım işlerinde rutubetli ve iletken ortamlarda aydınlatma cihazlarının gerilimi 24 volt
olmalı.
• Bakım onarım nedeniyle fırın ve ocakların içine girilmeden önce sıcaklık 50 C’ye düşürülmeli.
• Tehlikeli,yanıcı maddelerin depolandığı,taşındığı kaplarda bakım onarım ve kaynak tamiri
yapılmadan önce içi buharla temizlenmeli ve kap asal gaz ile doldurulmalı.
• Basit Boğucu gazlar = karbondioksit,metan,etan,propan,hidrojen
• Kimyasal Boğucu Gazlar = karbonmonoksit,hidrojen sülfür,hidrojen siyanür
• Koldan gelen bir sinir ve kas bağları, el ayasının tabanından ve bilek bölgesinde dar bir
kanaldan geçerek ele ulaşır.Bu dar kanala karpal tünel denir,içinde geçen sinir ise median
sinir denir.
• Statik duruş gerektiren işlerde her 8 dk da değişiklik yapmak gerekli.
• Çalışma duruşlarında kullanılan risk değerlendirmeleri : OWAS,NİOSHi,PLIBEL
• Erkek işçinin kaldırabileceğini max. Yük 55 kg’dir.
• Emniyet kemerleri,can halatları vs 3 ayda bir kontrol edilecektir.
• Çatılarda ve eğik yüzeylerde çalışmalarda 1 m korkuluk yapılmalı.
• Hızı 40-50 olan rüzgarlarda çalışmalar durdurulmalı inşaatta.
• Tam vucud kemer sistemleri özellikleri TS EN 361’de verilmiştir.
• Korkululu çalışma imkanı olmayan, 4 metreden fazla yüksekteki binalarda her çalışmada
tedbirler alınacaktır.
• Yükseklik tabandan 3 m olan ve düşme veya kayma tehlikesli olan,kiremit döşeyicileri,dış
boya,gırgır vinçleri,kuyu,lağım gibi çalışmlarda işçilere güvenlik kemeri verilecektir
• İskelelerde, köprü görevi görecek geçitler 60 cmden dar ve korkuluksuz olmamalı.
• Sabit platform yapılamayan durumlarda geçici iskele yada iş ekipmanı kullanılmalı.

• Seyyar merdivenlerde ;
Sınıfı                  Taşıyacağı Yük               İş Derecesi
1-A                   140 Kg                          Extra Ağır Hizmet
1                       120 Kg                          Ağır Hizmet
2                       105 kg                           Orta Hizmet
3                       90 Kg                            Hafif hizmet

• 10 Metreye kadar üst üste binme minumum 90 cm - UZATMALI MERDİVENLERDE
• 10-15 metreye kadar üst üste binme minumum 120 cm - UZATMALI MERDİVENLERDE
• 15-18 metreye kadar üst üste binme minumum 150 cm - UZATMALI MERDİVENLERDE
• Tek seyyar merdiven en fazla 9 metre olmalı.
• Seyyar merdivenler , ulaşacakları seviyeden en az 1 metre uzun olmalı.
• Seyyar merdiven ayağının, dayandığı duvara yatay mesafesi, zeminle merdivenin duvara
dayandığı yer arasındaki düşey mesafenin dörtte birinden az olmamalı.Dayanma açısı en az
50 derece olmalı.
• Ayaklı merdivenin üst iki basamağına oturulmamalı.
• Korkulukların tabandan yüksekliği 90 cm olmalı.
• Korkuluklar 100 kg yüke dayanmalı.
• Korkuluk eteklerinin yüksekliği tabandan en az 15 cm olmalı ve gerektiğinde tabanla en çok 1
cm bir aralık bırakılmalı.
• İşyeri merdivenlerinin mukavamet katsayısı 4, metrakarede en az 500 kg yük taşımalı.
• İşyerinde 4 basamaktan fazla olan merdivenlerde korkuluk ve trabzan olmalı.
• Belediye sınırları içerisinde ve kalabalık yerlerde yapı alanının çevresi ortalama 2 metre
yükseliğinde tahta perde ile çevrilmeli.
• Yapı alanın cevresi çok açık ve geniş ise 90-100 cm korkuluk yapılmalı.
• Kazı alanlarında,araçlar için rampa eğimi 35 dereceyi geçmemeli.
• Yapı işlerinden kazıdan çıkarılan toprak en az 1 metre öteye atılmalıdır.
• Kazılarda göçükler için iksa koruma sistemi olmalı.
• Kazı işlerinde 1.5 metre derinlikten sonra işçilerin inip çıkmaları için el merdiveni olmalı.
• Patlayıcı mad. Kullanımında 100 m uzaklıktaki cevrede kavlak muayenesi yapılmalı.
• Patlamadan sonra 1 saat içeri girilmemeli.
• Derinliği 25 m aşan kuyularda işçilerin kuyuya inip çıkmaları için kullanılan boçurgetler veya
vinçler frenli olacak ve motorlar işletiecek.
• İskeleler, en az ayda bir kez kontrol edilecek.
• Kalas uçları iskele bitiminde kendi uzunluğunun 1/10 undan fazla çıktığı hallerde, o kısma
geçmeyi önleyecek uygun korkuluklar konulacak.
• İki dikme arası yük taşıyan iskelelerde 240 cm, yük taşımayan iskelelerde ise 3 metreden daha
fazla olmayacak.
• Çelik borulu iskelelerde,düşey ve yatar borulardaki ekler en çok 6 metrede bir yapılacak.
• Asma iskelelerde her metrekareye 400 kg fazla yük konmayacak ve 4 den fazla işçi
çalıştırılmayacak.
• Sıva veya hafif işlerde kullanılacak sıpa iskelelerinde iskele genişliği 50 cm’den az, yüksekliği
120 cm’den çok,platform kalınlığı 5 cm ve genişliği 40 cm,iskele kirişleri ve bacakları 5x10 cm
kesitinden küçük ,takviye için kullanılacak olan çapraz ve düz bağlantılar 2.5x10 cm kesitinden
küçük olmayacaktır.
• 4metre uzunluktaki merdivenler, el merdivenleri çelik boru veya profilden yapılacaktır.
• Sabit merdivenlerde her 10 mde dinlenme platformu yapılacak.
• Yıkım işlerinde ,yıkılacak kısmın etrafından yapı yüksekliğinin 2 katına eşit alan bırakılacaktır.
• Gaz metal ark kaynağında ve metal gaz kaynağında 110 desibel gürültü pikleri oluşur
• Yapı iş defterine , kazı kontrolü , kalıp kontrolü,iskele kontrolü yazılır.
• Kaynak işlerinde tavan yüksekliği 5 m olmalı
• Kaynak makinelerinin boşta çalışma gerilimi alternatif akımda 70 volt, doğru akımda 110
volttur.
• Basınçlı gaz tüplerinin hortumları en az 5 metre olmalı.
• Asma iskele uzunluğu en fazla 8 metredir.
• Baretler 4 kg bilyenin 1,5 mt.den uzerine dusmeye dayanimli olmalidir.
• Elektrik islerinde kullanilan yuksek duzeyde plastik baretler 30,000 volta kadar bozulmadan
koruyuculugunu surdurur.
• Baretler 4 kg bilyenin 1,5 mt.den uzerine dusmeye dayanimli olmalidir.
• Patlayicinin ateslenmesi en yakin delige 100 mt.den az olmamak uzere tesis sahasi disina
secilen bir yerden yapilir.
• CE isaretinin yuksekligi asgari 5mm olmalidir.
• Merdiven egimi en fazla 45derece olacaktir .
• Kompresorlerde bulunmasi gereken cihazlar : Manometre, su tahliye sistemi ,uzaktan durdurma sistemi
• Hareketli mekanik ekipman ile yapi elemani arasinda en az 50 cm olmalidir.
• Gevsek ve az siki zemin , iksasiz sevli insaat cukurlarinda en fazla 45 derecelik aci olmalidir.
• Risk kişi tarafından ilk belirlendiğinde bir önem seviyesinde algılanır.Ancak zamanla düşüş
gözlenir buna kanıksama denir.
• Risk yatırmala planları : Kaçınma , transfer etme,azaltma,kabullenme
• Risk değerlendirme metodları : kantitatif,kalitatif,yarı kalitatif.
• Risk değerlendirme metodları : nicel,nitel ve karma risk
• Risk analiz yöntemleri :
Checklist
Güvenlik denetimi
Neden-sonuç analizi
Olursa ne olur analizi
İş güvenliği analizi ( JSA )
Birincil risk analizi ( PRA )
Ön tehlike analizi ( PHA )
Hata ağacı analizi ( FTA )
Olay ağacı analizi ( ETA )
Hata türleri ve etkileri analizi ( FMEA )
Tehlike ve işletilebilme çalışması ( HAZOP )
L tipi matris
X tipi matris
Kinney
• Hazop : kimya endüstirisi tarafından, bu sanayinin özel tehlike potansiyelleri dikkate alınarak
geliştirilmiş.belirli anahtar ve kılavuz kelimeler kullanılır. tehlike ve işletile- bilirlik analizi
tekniğidir.
• Hata Ağacı analizi ( FTA ) = Tümdengelimli mantığa dayalı, tanımlanmış istenmeyen olay veya
durumun nedenlerini mantıksal kombinasyonunun grafiksel ifadesidir.Grafik olarak insan
yada malzeme kaynaklı hasarların muhtemel kombinasyonlarını oluşturan, ihtimallerini
ortaya çıkarabileceği önceden tahmin edilebilen istenmeyen hata olayını grafik olarak
gösterir.Olmaması gerekn tepe olay saptanıp bu olaya neden olabilecek tüm faktörleri analizi
eder.Tepe olayı secimi ile başlanır,karmışık sistemlerde kullanılır , aynı anda tek hata üzerine
odakların.
• Olay Ağacı analizi ( ETA ) = Başlangıçta seçilmiş olayın meydana gelmesinden sonra ortaya
çıkabilecek sonuçların akışını diyagram ile gösterir.Tümevarımlıdır.Kaza öncesi ve sonrası
gösterdiğinden sonuç analizidir. ileriye dogru dusunme tekniği.
• İş Güvenliği ( JSA ) = Bir işletmede işler ve görevler iyi tanımlanmışsa kullanılır.4 aşamadan
oluşur ; yapı,tehlikelerin tanımlanması,risklere değer biçilmesi,güvenmlik ölçüsü önerisi
• Ön Tehlike analizi ( PHA ) = Tesisin son tsarım aşamasında yada daha detaylı çalışmalarda
model olarak kullanılacak hızlı,kalitatif bir yöntemdir.
• Neden Sonuç İlişkisi = hata ağacı ile olay ağacının harmanlanmasıdır.Hem tümdengelimli
hemde tümevarımlıdır. Balık Kılçığı diyagramı kullanılır.
• Hata türleri ve etkileri analizi ( FMEA ) = saptanabilirlik ve farkedilebilirlik faktörü vardır.Hata
ve riskleri önceden tahmin eder.mekanik ve elektirik donanım sistemlerinin gözden
geçirilmesine uygundur. RÖS = P ( olasılık ) x Ş ( şiddet ) x D ( Farkedilebilrlik ) .. Rös
büyüdükçe zarar büyür.hata sıklığı ve sonuçları üzerinde çalışır. Riski belirleyen degiskenlerin
olculmesinde 1-10 olcegi kullanilir.Sistemin cok yuksek riskli olarak degerlendirilmesi icin
hesaplanan risk oncelik degerinin 200-1000 arasinda olmasi gerekir.
• FMEA Analiz türleri ;
Sistem FMEA = tasarımdan kaynaklanan sistemin fonksiyonları ile ilgili potansiyel
hata inceler.
Tasarım FMEA = üretime geçilmeden önce ürünlerin analizinde kullanılır
Süreç FMEA = İmalat ve montaj süreci
Servis FMEA = müşteriye ulaşmadan önce.
• KİNNEY = Risk değeri (R ) = olayın meydana gelme ihtimali x tehlike maruz kalma sıklığı x zarar
yada hasarın şiddeti.

RİSK DEĞERi ( R )                             SONUCU
400 < R                                               Tölerans gösterilemez.Hemen önlem alınmalı.
200 < R < 400                                     Esaslı risk, Kısa dönemde ( birkaç ay ) iyileştirilmeli
70 < R < 200                                       Önemli Risk-Uzun dönemde ( yıl içinde ) iyileştir
20 < R < 70                                         Olası Risk – Gözlem altında uygulanmalı
R < 20                                                 Önemsiz risk

• Çok Değişkenli X Tipi Matris = 5 yıllık kaza geçmişi araştırılmalı,tecrübeli takım
lideri,değerlendirme sonucunda riskin giderilmesi için maliyet analizi yapar.İşletme içerisinde
bir böüm/parça veya olay seçilir.Secilen konu ile ilgili 5 yıllık kaza geçmişi analizi
yapılır,arşivler incelenir.Çok boyutlu düşünür, her çift değişken arasındaki ilişki derecesini
grafiksel olarak gösterir.Tek kişi yapamaz.

• L Tipi Matris = OLASILIK x ŞİDDET
OLASILIK :                                                SONUÇ :
- 1 - Çok Küçük ( hemen hemen hiç )           Çok hafif ( iş saati kaybı yok,ilk yardım
yok )
- 2 - Küçük ( yılda bir kez )                           hafif ( iş günü kaybı yok )
- 3 - Orta ( Yılda birkaç kez )                       orta ( hafif yaralanma,yatarak tedavi )
- 4 - Yüksek ( ayda bir,sıklıkla )                   Ciddi ( ciddi yaralanma,meslek hastalığı )
- 5 - Çok yüksek ( çok sıklıkla )                   Çok Ciddi ( Ölüm, iş görememzlik )

• Katlanılma Risk ( 25 puan )
• Önemli Risk ( 15,16,20 puan )
• Orta Düzeydeki riskler ( 8,9,10,12 puan )
• Katlanılanilir risk ( 2,3,4,5,6 puan )
• Önemsiz risk ( 1 puan )

http://www.isguvenligi-uzmani.org tarafından hazırlanmıştır.

0 İş Sağlığı ve Güvenliği Hakkında Kısa ve Önemli Bilgiler - Bölüm 1

Tweet

• Organik Kimyasallar 2’ye ayrılır ; Alifatik ve Aromatik. • Nitrobenzen alifatik halojendir.
• Sülfirik asit inorganiktir.
• Kimyasalların sınıflandırılmasında fiziksel ve sağlık zararları ve taşıma esasları 170 İLO sözleşmesi.
• Kimyasalların özellikleri göz önünde bulundurularak sınıflandırma 177 İLO tavsiye kararı.
• BM tarafından hazırlanan tehlikeli maddelerin taşınması ( UNRTDG ) 9 sınıfa ayrılmıştır.
• Tehlikeli maddelerin karayolunda taşınması ADR.
• Deride renk değişimine sebep olan kimyasallar ağır metallerdir.
• Karbondioksit = boğucu ve yanmaz.
• Metan = Boğucu ve patlayıcı
• Karbonmonoksit = Zehirleyici ve patlayıcı
• Endüstride boya imalatı ve soğutucu olarak amonyak kullanılır.
• Benzen kan kanseri yapar.
• Kanser oluşum süreci Latent dönemidir.
• Doğalgaz havadan hafif, LPG ağırdır.
• Hidrojen Klorür = tuz ruhu ,, Nitrik Asit = Kezzap
• Asbestler 2 gruba ayrılır.Serpantin ve Amfibol. Amfibol çok tehlikeli.
• Krizotil ( beyaz asbest ) serpantin grubu. Beyaz asbest en az tehlikelidir.
• Kimyasalların bağışıklık sistemi üzerinde oluşturduğu etkiye immunotoksit denir.
• Gebelere, teratojenik etki.
• Karbon sülfür = parlayıcı sıvı ,, Asetilen = parlayıcı gaz ,, Fosfor penteklorür = parlayıcı katı
• Detanosyon hızına göre 3’e ayrılır.
• Kritik Sıcaklık = Basınç altındaki gazın, sıvılaşabildiği sıcaklık.
• Parlayıcı ve patlayıcı gaz ölçümü eksplozimetre ile yapılır.
• Atex 100A, patlayıcı ortam derecelendirme sınıfıdır.
• NFPA’ya göre kırmızı ( yanıcılık ) , mavi ( sağlık ) , sarı ( reaktiflik ) , beyaz ( özel notlar )
• NFPA’ya göre OX = Oksitleyici, W = Su ile reaksiyon veren.
• NFPA’ya göre 4 = Öldürücü , 3 = Çok tehlikeli , 2 = Tehlikeli , 1 = Az Tehlikeli , 0 = Tehlikesiz
• 4. Parlama Noktası = 22.8 C’nin altında. --- 3. Parlama Noktası = 37.8 C altında
• 2. Parlama Noktası = 93.3 C’nin altında ---- 1. Parlama Noktası = 19.3 C altında.
• Kuşak 0 = Patlayıcı gaz ortamı sürekli , Kuşak 1 = Arasıra , Kuşak 2 = Zayıf
• Tehlikeli Maddeler 15 sınıfa ayrılmıştır.
• S = Güvenlik ibaresi , R = Risk ibaresi
• Çok Kolay alevlenir = F+ ,,, Çok Toksit = T+ ,,, Aşındırıcı = C ,, Tahriş = Xi
• Etiketlemede tehlike = turuncu zemin üzerine siyah sembol.
• Etiketteki sembol ,etiketin en az 1/10’u veya en az 1cm2 olmalı.
• S1 = Kilit altında muhafaza , S24= Cilt ile temastan sakının.
• MSDS ‘de 16 standart başlık vardır.
• Asbest’in püskürtülerek yapılan boyamalarda malzeme yoğunluğu 1gr/cm3 az olamaz.
• Asbetst le çalışmalarda işçilerin sağlık durumları 3 yılda kontrol edilmeli.
• Asbest TWA değeri 0.1 lif/cm3 geçmemeli.
• Asbestin uzunluğu 5 den büyük, eni 3 den küçük ve boyu eninin 3 katı olanlar hesaba katılır.
• Asbest kayıtları 40 yıl saklanmalı.
• Akut arsenik zehirlenmesinde yükümlülük süresü 1 ay
• Kronik Kurşun zehirlenmesinde yükümlülük süresi 3 yıl.
• Kurşunla çalışan işçiler 3 ayda bir sağlık muanesi yapılmalı.
• İşyeri havasında kurşun miktarı 0.15 mg/m3 geçmemeli.
• İşyeri havasında civa miktarı 0.075 mg/m3 geçmemeli.
• İşyeri havasında arsenkik miktarı 0.5 mg/m3 geçmemeli.
• İşyeri havasında kükürtlü hid. Miktarı 20 ppm.
• İşyeri havasında berilyum miktarı 2 mg/m3
• EINECS = Kimyasal Maddelerin Avrupa Envanteri
• CAS = Kimyasal Maddelerin Servis kayıt numarası
• Tehlikeli sıvınların bulunduğu tank,depolar en geç yılda bir defa kontrol edilecek ve onarımda bunlar
tamamen boşaltılacak,bağlantı boruları sökülecek ve vanaları kapatılacaktır.
• Bölge 0 veya Bölge 20 de kategori 1 ekipman kullanılır.
• Bölge 1 veya Bölge 21 de kategori 1 veya 2 ekipman kullanılır.
• Bölge 2 ve Bölge 22 de kategori 1,2,3 ekipman kullanılır.
• Parlayıcı,patlayıcı ve tehlikeli maddelerin bulunduğu yerlerde telekomünikasyon kablolarıda dahil
bütün yer altı kabloları en az 50 cm derinliğe koyulmalıdır.
• Parlayıcı sıvıların depolandığı tankların etrafonda tank kapasitesin ½ katı hacminde taşma havuzu
bulunmalı.
• Yer altı depolarının havalandırma borularının ağızları yerden en az 2.5 metre yüksekte olmalı.
• Dolum yerlerinde LPG ninn tüplere dolduruması işi,stok kapılarına en az 5 metre uzakta olmalı.
• Hepatit B, kızamık,kabakulak ve suçiçeği gibi enfeksiyonlar viral enfeksiyonlarıdır.
• Tüberkiloz, difteri , boğmaca gibi enfeksiyonlar bakteriyel enfeksiyonlardır.
• Silikoz mesleki bulaşıcı hastalık değlidir.
• Lefionella bakterilere solunum yoluyla vücuda girerler.
• Biyolojik etkenler 4 gruba ayrılmıştır.
• Grup 1 = hastalık yapmaz.
• Grup 2 = Hastalık yapar, toplıma yayılmaz ve tedavi imkanı var.
• Grup 3 = Ağır hastalık yapar,topluma yayılır ve tedavi imkanı var.
• Grup 4 = ağır hastalık yapar,topluma yayılır, tedavi yok.
• Grup 3 ve grup 4 ‘e maruz kalan işçilerin listesi,kazalar gibi kayıtlar 20 yıl saklanır.
• Kalıcı ve gizli enfeksiyona neden oılduğu bilinen biyolojik etken kayıtları 40 yıl saklanır.
• Grup 2,3,4 etkenleri ilk kez kullanımda Çalışma ve Sosyal Güvenlik bakanlığına işin başlamasından 30
gün önce bildirim yapılmalı.
• Hastalığa yakalanan işçilerin sağlık gözetimleri yapılır ve bunları 10 yıl süreyle saklanır.
• Zararlılığı bilinmeyen maddelerle çalışan laboratuarlar koruma düzeyi 2 dir.
• Henüz değerlendirilmemiş olan biyolojik etkenler grup 2 sınıflandırması dahil edilir.
• Gücü elinde bulunduran kişi yada grubun diğerlerine psikolojik yoldan baskısı mobbing dir.
• Kaynak işlerinde : İnfared Işınları %60 , Görünen ışınlar %30 , ultraviyole %10
• Oksijen tüp. Yanıcı gaz tüplerinden en az 6 metre uzakta depolanmalı, eğer aralarına 60 dk yangına
dayanıklı duvar var ise bu uzaklık 1.5 metredir.
• Asetilen,bütan,klor metil,Propan,hidrojen = sol vida dişli
• Amonyak , asitkarbonik , basınçlı hava,oksijen,azot = sağ vida dişli.
• Basınclı gaz tüp sıcaklığı en fazla 50 C
• Kaynak makinası çalışırken 20-30 volt, boştayken 80-110 volt.
• Elektirik kaynağı yapılırken başka işçiler 2 metre yüksekte olmalı.
• Oksijen tüp. Basınç testleri minumum 5, maksiumum 10 yıl.
• Basınçlı gaz tüplerinin periyodik basınç testleri en fazla 5 yılda bir.
• Hortum renkleri : asetilen ( kırmızı ) , Oksijen (mavi ) , azot ( siyah )
• Tüp renkleri : asetilen (sarı ) , bütan-propan-hidrojen ( kırmızı ) , Amonyak – asitkarbonik-basınclı hava
( gri ) , Oksijen ( mavi ) , Azot ( yeşil )
• Tehlikeli gerilim,alternatif akımda 50 volt , doğru akımda 120 volt.
• Kaçak akım koruma anahtarı , can güvenliği için 30mA , yangından korunma için 300 mA de açılır.
• 32 amperin üstünde olan sigorta en az bir şalter ile kontrol altına alınmalı.
• Toprak ile pontasiyel farkı 42 volttan fazla olanlar özel yerlerde bulundurulacak.
• Gerilim 230 voltan büyükse sigorta değerlerinde 20 amper üstünde olanlar kapalı tablo içinde olacak
ve en az bir şakter ile kontrol altında olucak.
• Güvenlik transfoırmatörü kullanılması halinde çıkış devreisnde en fazla 1 adet elektirikli el aleti
bağlanır.
• Kazannlar tanklar ve benzeri dar nemli ve ııslak yerlerde elektirilki el lambaları doğru akımda en fazla
100 volt, alternatif akımda en fazla ise 42 volt.
• Ülkemizde 650 volt gerlim bulunan şalterlerde 215 cm yüksekte olmalı.
• Alçak gerlimli tesisatta servis koridorları en az 60 cm.
• Yüksek gerilimli tesisatta servis koridorları en az 80 cm.
• Alçak ve yüksek gerlim tesisatında tavan yüksekliği en az 2 metre.
• Patlayıcı zararlı mad. Bulunduğu tesiste,aydınlatma dahil elektiril tesisatı bir yılı geçmeyen sürelere
içinde kontrol edilecek.
• Paratonerler ve yıldırıma karşı alınan önelemler yılda bir defa kontrol.
• Alçak gerilim etkin değeri 1000 volt ve altı.
• Yüksek gerilim etkin değeri 1000 volt üstünde.
• Tehlikeli gerlim etkin değeri 50 voltun üstünde.
• Açık hava tesislerinde cevresi en az 1.8 metre yük. Çitler yapılır.
• Yer değiştirebilen elemanları topraklama tesisatı 6 ayda bir kontrol
• Elektirik üretim,ileti ve dağıtım tesisi 2 yılda bir.
• Enerji nakil ve dağıtım hattı 5 yılda bir.
• 1. Grup fen adamları : 3 veya 4 yıl yüksek öğrenim ( 50 KW ) ( 1500 KW )
• 2.Grup : 2 yıllık yüksek teknik veya 5 yıl mesleki eğitim.
• 3. Grup : lise mezunu,bakanlık kursu
• Proliz : Bir katı mad. Isı etkisi altında kimyasal olarak çözünmesi olayıdır.
• Kapalı yerlerde kömür stoğu yapılırken piramitlerin taban çapı en çok 3 metre,yüksekliği 1.5 metre
yapılmalı.Yığınlar arasında 0.5 cm aralık olmalı.
• Benzin -7 C’de buhaer haline geçer.
• Akaryakıtların özgül ağırlıkları sıvıdan hafiftir.
• LPG patlama limiti % 2-9 arasıdır.
• Doğalgazın alt patlama sınırı ( lel ) %5 , üst patlama sınırı(uel) %15
• 1m3 doğalgaz yanması için 2 m3 oksijen gerekli.
• Normal şartlarda havada %21 oranında bulunan oksijen yanma olayının temel unsudur.
• Yanmanın sürmesi için ortamda en az %16 oksijen olmalı.
• Oksijenle birleşmeye başlamış cisim yanmaya devam edebilmek için 8 c ile 10 c ısıya ihtiyaç duyar.Bu
ısıya yanma ısısı denir.
• Isı ortamda 3 şekilde yayılır ; Kondüksiyon ( direk temas ) , Konveksiyon ( hava yoluyla ) , Radyasyon (
işima yoluyla. )
• Demirin yanması yavaş yanmadır.
• A sınıfı yangınlar ( katı madde yangınlarıdır ) = odun,kömür,kağıt,ot vs.. Temel söndürme maddesi
sudur, oksijenle teması kesilmesi gerekir.
• B sınıfı Yangınları ( Sıvı madde yangınlarıdır ) = benzin,bezol,makine yağları,boyalar,solvenit vss. Temel
söndürme prensibi boğma.Temel söndürme maddesi köpük ve BC tipi kuru kimyevi tozdur.En ideal
köpüktür.Fakat Co2 ve KKT kullanılabilir.
• C Sınıfı yangınlar ( Gaz yangınlarıdır ) = metan,propan,butan,lpg vss. BC tipi kuru kimyevi tozdur.Gaz
akışı kesilmeli,karbondioksitli veya köpüklü söndürücüler kullanılabilir.Su kullanılmaz.
• D Sınıfı yangınlar ( hafif metal yangınlarıdır ) = alimunyum,magnezyum,titanum,zirkonyum… ABC türü
söndürücüler faydasızdır.SU kesinlikle kullanılmaz.Özel D tipi söndürücüler kullanılır.Kuru kum ile
söndürüleibilir.
• İnfilak aşamasına gelmiş olan akaryakıt tankı yangıgında alevin rengi mavidir.
• Kuru kimyevi tozlar B ve C ‘de daha etkilidir.
• Kuru kimyevi tozlar karbondioksit veya azot kullanılır itici gaz olarak.9 Kg olanlarda etkili mesafesi 3-5
metre, 30-40 sn çalışır.
• Yangın söndürme köpüklerinin en yaygın olanları mekanik ve sentetik türleridir.
• Köpük Çeşitleri : Kimyasal köpük,mekanik köpük,sentetik köpük,alkole dayanıklı köpük,AFFF tipi köpük.
• Mekanik uyarı tesisleri manuel’dir.İnsan olmalı.
• Yangın 5 yolla yayılır.Temas, Çevrim, ısınım,akma veya sıçrama,elektirik akımı
• Çevrim = ısınan gazın hava hacmi genişleyerek havaya karışması ve yanma ısısı bulmaları.
• Katı madde yangınlarında yayılma temas ile olur.
• Soğutularak söndürme 3 e ayrılır.Su ile soğutma,yanıcı madde dağıtımı,kuvvetli üfleme
• Petrol ve sondaj kulelerinde çıkan yangınları söndürmede en etkili nitrogliserindir.
• İşcilerin, ateş ve dumana karşı korunmuş alana ,ateş kesici duvar kapısına ulaşabilecekleri uzaklık ;
Çok tehlikeli yerlerde 15 m, tehlikeli ve az tehlikelide 30 metredir.
• Seyyar yangın söndürme cihazları 6 ayda bir defa kontrol.
• 6 ayda bir alarm ve tahliye denemeleri yapılmalı.
• Kömür stokları yüksekliği 3 m.bouyu 6 metre ve eni 3 metredir.
• Yangın yükü : yanıcı mad. Kütelerini ve alt ısı değerleri çarpımının toplamı, plandaki toplam alana
bölünmesiyle elde edilen mj/m2 dir.
• Kullanıcı yük katsayısı : kişi başına düşen kullanım alanıdır..
• Yangın kompartımanları en az 60 dk yangına dayanaklı.
• Yüksek bina : bina yükseliği 21.5 me fazla,yapı yüksekliği 30.5 me fazla.
• Bina yüksekliği 21.5 fazla olanlarda bina dışına açık merdinen izin verilmez.
• Hastanelerde koridor genişliği 2 metrteden az olamaz.
• Transformatörler ve jenaratömrlerin kurulacağı odanın bütün duvalar,tavan tabanı en az 120 dk
dayanklı olacak.
• Yangın yönlendirme işaretleri yerden 200-240 cm yük konulacak.
• Acil durum aydınlatmaları en az 60 dk çalışmalı.Eğer kullanıcı yükü 200 den büyükse 120 dk olmalı.
• Yangın uyarı butonlarına bir kattaki herhangi bir noktadan butona uzaklığı 60 m geçmemeli.Yerden en
az 110 cm , en cok 130 cm yükseklğe konulur.
• Sesli uyarı sistemleri 3 m uzalıkta en az 75 dba , en cok 120 dba duyulmalı.
• Sesli uyarı cihazları yerden 150 cm yükseklikte ölçülecek ve ortam sesinin en az 15 db a üstünde
olacak.
• Yapı yüksekliği 51.5 den fazla olanlarda binaların hol ve koridorlarında duman kontrolü yapılmalı.
• Kapalı otoparklarda alanın 2000m2 yi asması durumunda mekanik duman tahliye sistemi yapılacak.
• Yangın dolaplarının birbirinden uzaklığı en fazla 30 m.
• İmar planı 5000m2 den büyük olan yerleşim alanlarında dış hidrant sistemi olmalı.
• Otomatik yağmurlama sistemi ; yapı yükseklği 30.5 m fazla olan konut hariç binalarda , Yapı yükseliği
51.5 fazla olan konutlarda, 600m2 otoparklarda.
• A sınıfı yangın = Kuru kimyevi tozlu + su
• B Sınıfı yangın = Kuru kimyevi tozu + karbondioksitli veya köpüklü
• C Sınıfı Yangın = Kuru kimyevi tozu + karbondioksitli
• D Sınıfı yangın = kuru metal tozlu
• Düşük tehlike sınıfında her 500 m2 de, orta ve tehlikeli sınıfta her 250 m2 de yapılar için 1 adet 6 kglik
kuru kimyevi tozlu söndürme cihazı olmalı.
• Söndürme cihazlarına ulaşma mesafesi 25 m.
• Söndürme cihazı yerden 90 cm yükseklikte olmalı.
• Söndürme cihazı yılda 1 kez kontrol, 4 yılın sonunda maddenin yenilenmesi.
• Söndürme ve kurtarma ekipleri 3 er kişilik.
• Koruma ve ilk yardım ekibi 2 şer kişilik.
• Yapı yük. 30.5 fazla ise veya 50 kişiden fazla olan yerlerde ekip olmalı.
• Binadan 1 kez söndürme ve tahliye tatbikatı yapılmalı.
• Kaçış merdiven basamak yüksekliği 18 cm den cok, genişliği 20 cm den az olmamalı.
• Kaçış yolu kapılarının genişliği 70 cm den ,yüksekliği 190 dan az olmamalı.
• Ocakta çalışan işçilerden 3 ten az olmamak üzere , en az %5 lik kısım ilk yardım eğitimi almalı.
• Acil durum planı 3 yılda bir gözden geçirilmeli.
• Ağır ve tehlikeli işlerde 10 işciden biri ilk yardımcı olmalı.
• Kırmızı = yasak işareti
• Sarı = uyarı işareti
• Mavi = zorunluluk işareti
• Yeşil= acil kaçış,ilk yardım
• Mavi = sadece dairevi bir şekilde emniyet rengi.
• Uyarı = üçgen, emir = daire , yasaklayıcı = daire , yangınla mücadele = kare veya dikdörtgen
• Kapalı işyerleri günde en az 1 defa bir saatten az olmamak üzere havalandırılır.
• Kriyojenik sıcaklık = -150 c ile mutlak sıfır arasındaki sıcaklık.
• Kriyojenik tanklar = -100 c nin altındakisıvı fazla bulunan gazları taşıma için ve depo içindir.
• Mutlar sıfır = -273 c
• Kazanlarda en az 2 adet su seviye göstergesi olacak.
• Sıcak su kazanlarında 1 tane termometre
• Subaplara gelen buhar basıncı 600 kg/cm2 yi geçmeyecek.
• Buhar ve sıcak su kazanları yılda bir periyodik olarak yapılacak.
• Basınçlı kaplarda emniyet valfleri,azami işletme basıncının 1.1 katına açılacak.
• Kompresör periyodik kontrolü yılda 1 defa.
• Seyyar kömpresörler iççilerden en az 10 m uzaklıkta olucak.

http://www.isguvenligi-uzmani.org tarafından hazırlanmıştır.

0 MATLAB Toplu Dosya Açma

Tweet

Bu yazımda sizlerle Matlab programını kullanarak herhangi bir klasör içinde bulunan tüm dosyaların tek bir seferde açılmasını göstereceğim. Kodların yanına açıklamalarını ve ne işe yaradığını yazdım.

[pathname] = uigetdir('C:\');
files = dir( fullfile(pathname,'*.mat') );    % Tüm .mat dosyalarını çağır
files = {files.name}';                              % Dosya isimleri

Kırmızı olan kısımdaki .*mat yazısını .*jpg yaparsanız klasör içerisindeki tüm .jpg uzantılı dosyaları açabilirsiniz.

Açılan dosya, içerisinde veri bulunduran bir data dosyası ise (.txt, .mat vb.) aşağıdaki kodları programa ekleyerek dosya(lar)ın içeriğini görebilirsiniz.

data = cell(numel(files),1);                     % Dosya içeriğini sakla
for i=1:numel(files)
    fname = fullfile(pathname,files{i});     % Dosyanın uzantısı
    data{i} = load(fname);                      % Dosya yükle
end

Data dosyalarının içeriğini tek seferde excel'e aşağıdaki kodları programınıza ekleyerek aktarabilirsiniz.

for j=1:i
X_13(j,1:13)=[data{j,1}.igs_tecmap];
X_48(j,1:48) = interp1(1:13,X_13(j,1:13),1:0.255:13);   % Doğrusal enterpolasyon ile değerleri genişlet
end

xlswrite('igs_13.xls',X_13)                                              % Açılan tüm .mat dosyalarını excel'e aktar
xlswrite('igs_48.xls',X_48)

Kırmızı ile yazılan kısım {1:13} boyutundaki vektör verisini {1:45} boyutundaki vektör verisine çevirmek için kullanıldı. Yani değerleri doğrusal (linear) enterpolasyon ile genişlettik. Aşağıdaki örneği inceleyebilirsiniz.

>> X_13(1,1:13)

ans =

  Columns 1 through 11

   17.1314   11.7520    9.1560    8.6740    8.9391    7.9706   11.4266   20.6900   26.4974   28.4474   33.0854

  Columns 12 through 13

   31.1518   20.2963

>> X_48(1,1:48)

ans =

  Columns 1 through 11

   17.1314   15.7597   14.3879   13.0162   11.7001   11.0381   10.3761    9.7141    9.1367    9.0138    8.8909

  Columns 12 through 22

    8.7680    8.6899    8.7575    8.8251    8.8927    8.8616    8.6147    8.3677    8.1207    8.3162    9.1974

  Columns 23 through 33

   10.0787   10.9600   12.5382   14.9004   17.2625   19.6247   21.5030   22.9839   24.4648   25.9457   26.8094

  Columns 34 through 44

   27.3067   27.8039   28.3012   29.2823   30.4650   31.6477   32.8304   32.6987   32.2056   31.7125   31.2194

  Columns 45 through 48

   28.7636   25.9954   23.2273   20.4592

0 GPS Gözlemlerinin Ön Değerlendirmesi

Tweet

0 GPS’in Tanımı ve Kullanım Alanları

Tweet

Çoğu zaman dünya üzerinde herhangi bir noktanın koordinatının belirlenmesi çok büyük bir gereksinim arz etmektedir. Jeoloji ve coğrafi çalışmalarda, ulaştırmada, askeri amaçlı sistemlerin geliştirilmesinde konum belirlemek büyük kolaylıklar sağlamaktadır. Bunun farkına varan hükümetler çalışmalarına başlamış ve şu anki navigasyon sistemlerinin gelişmesini sağlamıştır. İlk başta askeri amaçlı olarak Amerika Birleşik Devletleri’nin savunma departmanı tarafından geliştirilen ve GPS (Küresel Konumlandırma Sistemi) adı verilen bu yer bulum sistemi şu anda diğer emsallerine göre geçerliliğini ve güvenilirliğini sürdürmekle beraber sivil kullanım içinde hizmet veren en gelişmiş navigasyon sistemidir.

GPS ile ilgili yapılan çalışmalar incelendiğinde şu anlaşılıyor ki zamanla önemi daha da artacak olan bu sistem, şebekesine dahil olan kullanıcılar için vazgeçilemeyecek bir gereksinim halini alacaktır. Yapılan bir çalışmada sadece A.B.D’ de ilave 150.000 GPS teknisyenine ihtiyaç duyulacağı tahmin edilmiş ve bu nedenle 2 yıllık öğretim programları geliştirilmiştir. Buradan anlaşılıyor ki ülkemizde de GPS sisteminin teorik ve pratik eğitimin verilmesi gerekmektedir.

Amerikan Savunma Bakanlığı'nın denetiminde ve idamesinde olan sistem 24 adet uydu takımından oluşur. Uyduların yörünge hareketi 12 saat sürer. Ufuk çizgisi üzerinde erişilebilen maksimum uydu sayısı günün saati ve konuma bağlı olarak 8-12 arasında değişir. 3 boyutlu pozisyon elde edebilmek için en az 4 adet uydudan yayınlanan sinyalin işlenmesi gerekir. Normal şartlarda yani çevrede GPS sinyallerini engelleyecek fiziksel engel yok ise en az 6-8 arası sayıda uydu ile iletişim kurulur.

GPS bir radyo navigasyon sistemidir ve sürekli yayın yapar. GPS alıcısı olan herhangi bir kullanıcı, yayınlanan sinyalleri kullanarak herhangi bir ücret ödemeksizin sistemden faydalanabilir. GPS alıcısı pasif yapıda olduğundan yani havada bulunan sinyali işlediğinden (FM radyosu gibi) uydulara veya başka her hangi bir yere sinyal göndermez.

Şartlar ne olursa olsun, bir GPS alıcısı size yeryüzünde nerede olduğunuzu söyleyebilir. Neredeyse her yerde 365 gün 24 saat çalışabilirler. Tipide, yoğun siste, hatta okyanusun ortasında referans noktanız olmadığı zaman bile çalışırlar. Sadece, uydu sinyallerini engelleyebilecek nesnelerin, yoğun ağaçların gökyüzünü kapladığı ya da binaların sık olduğu yerlerde performansı düşebilir.

GPS alıcıları bir sonraki durağınızın neresi olacağını, oraya ne kadar uzakta olduğunuzu ve hangi yönden oraya ulaşabileceğinizi bulmanıza yardımcı olurlar. Hatta nasıl gidileceğini unuttuğunuz gizli balık yatağına veya geçen kış rastladığınız kaplıcaya yönlendirebilecek bilgileri kendiniz için kaydedebilirsiniz ve bunları istediğiniz zaman yeniden bulabilirsiniz. GPS ler bu özelliklerinden dolayı dağcılık, yamaç paraşütü, trekking gibi doğa sporları tutkunları arasında popülaritesini arttırmıştır ve geniş bir kullanıcı kitlesine ulaşmıştır. Yeryüzündeki GPS alıcısı, düşük güçlü radyo sinyallerini alır. Böylece konum belirlenmesi mümkün olur.

Bu olağanüstü sistemi kurmak Amerika’ya ucuza mal olmamıştır. Sistemin kurulum değeri yaklaşık olarak 12 milyar ABD Dolarıdır. Devam eden bakım masrafları sistemin değerini arttırmaktadır. Bu sistemin ilk kuruluş hedefi tamamen askeri amaçlar içindi. GPS alıcıları yön bulmakta, askeri çıkartmalarda ve roket atışlarında kullanılmak üzere tasarlanmıştır. Ancak,1980’lerde GPS sistemi sivil kullanıma da açılmıştır.

Bu sistemin bir benzeri de Rusya tarafından geliştirilen GLONASS adı verilen bir sistemdir. Sistemin tasarımına 1970'lerin ortalarında başlanmıştır. GLONASS'dan önce 1979'da 4 uydu ile işleyen ilk uydu destekli konum belirleme sistemi kurulmuştur. COSMOS adı verilen ilk GLONASS uydusu, 1982 yılında uzaya fırlatılmıştır. Sistem, denizcilerin koordinat ve zamana ilişkin gereksinimlerini karşılamak için tasarlanmış ve askeri gizliliğin kalkması nedeniyle 1992 yılında sivil kullanıma açılmıştır. 1995 yılında Rus Uzay Kuvvetleri Bilimsel Bilgi Merkezi (Coordinational Scientific Information Center of the Russian Space Forses) kurulmuştur. Bu kurum, GLONASS bilgilerini sivil kullanıcılar için yayınlamaktadır. GLONASS uydu sistemi Ocak 1996'da tamamlanmıştır.

Günümüzde bu tür benzer sistemlerin kurulma çalışmaları devam etmektedir. Avrupa Birliği tarafından denemelerine başlanmış GALİLEO sistemi ve Çin’in askeri amaçlı kurmayı planladığı bir konum belirleme sistemi olduğu bilinmektedir.

Kaynak: Demirci, A., Lisans Bitirme Çalışması, Kocaeli Üniversitesi, 2010.

0 Genetik Algoritma Nedir?

Tweet

Genetik algoritmalar, türev bilgisi ve çözüm uzayı hakkında başlangıç bilgisi gerektirmeyen bir yöntemdir. Arama mekanizmasının rastlantısal yapısı gereği, çözüm uzayının tümünde arama yapabilme kabiliyetine sahiptir. Bu nedenle, diğer arama ve optimizasyon yöntemlerine göre, genel en iyiyi bulabilme şansı daha yüksektir. Klasik yöntemlerdeki amaç fonksiyonun çok iyi tanımlanmış ve basit olması gerekirken, genetik algoritmalar gürültülü, süreksiz ve zamanla değişen fonksiyonları da optimize edebilmektedir (Chipperfield and Fleming 1996). Genetik algoritmaları matematik tabanlı bir yöntem olarak görmemek gerekir. Hesaba dayalı yöntemlerdeki gibi matematiksel ve iteratif formüller kullanmak yerine, bir kuşaktan diğer kuşağa çözümün geliştirilerek optimumun belirlendiği bir yöntemdir (Man et al 1996).

Genetik algoritmalar doğada var olan bir yarışma ortamında, ancak daha iyi ve daha kuvvetli olan bireylere kazanma şansının verildiği, biyolojik olaylara benzetilerek geliştirilmiş, paralel ve küresel bir arama tekniğidir. Arama uzayında aynı anda bir çok nokta değerlendirildiği için, küresel çözüme ulaşma olasılığı fazladır. Genetik algoritmalar kod yapıları içinde, en iyi olanların yaşayabilme şansı ile yapılandırılmış olsa da, rastgele bilgi alışverişi olaylarını birleştirerek bir arama algoritması oluştururlar. Genetik algoritmalar Darwin’in evrim teorisini kullanırlar. Darwin’e göre, mevcut organizmalar arasında meydana gelen üreme, çaprazlama ve mutasyon işlemlerinin sonucunda yeni tür canlılar oluşmaktadır (Tan et al 1995).

Evrim teorisinin bu kavramları, problemlere daha doğal bir yoldan çözüm aramak amacıyla genetik algoritmalara uygulanmıştır.  Önce problem için olabilecek uygun farklı çözümler, yani kodlu diziler oluşturulur. Sonrada bu çözümlerin ne derece iyi sonuç verdiklerine bakılır.  Bütün olası çözümler arasından, iyi olanların bir kısmı seçilir, diğerleri ise elenerek “en iyinin yaşaması” kuralı uygulanır.  Seçilen çözümlere üreme, çaprazlama ve mutasyon işlemleri uygulanarak, bir önceki kuşağa göre daha iyi sonuç vermesi beklenen yeni bir olası çözümler kuşağı oluşturulur. Bu şekilde yeni kuşak üretimi ve değerlendirilmesi işlemleri, istenene çok yakın bir kuşak yakalanıncaya kadar devam eder.

Uyum kabiliyeti ve hayatta kalabilme özelliklerini öğrenmenin en iyi yolu, biyolojik örneklerin dikkatle incelenmesi olmuştur. Ancak, genetik algoritmalar yönteminin önemli üstünlüğü,  doğayı taklit eder şekilde çalışması değildir. Ulaşılması gereken birden fazla hedef var ve bunların bir başlık altında toplanması zor ise, ayrıca bulunan cevaba yakın diğer çözümlerle ilgili bilgi de gerekiyor ise, genetik algoritmalar hesaba ve sayıma dayalı yöntemlere göre daha üstün bir yöntemdir (Pearce and Cowley 1996).

Genetik algoritmalar yeterli ve etkili bir araştırma gerektiren problemlere uygun bir yaklaşım gerektirdiğinden işletme, fen ve mühendislik alanlarında gittikçe daha fazla uygulanan bir yöntemdir. Genetik algoritmalar; fonksiyon optimizasyonu,  görüntü işleme,  sistem tanılama,  kontrol, robot sistemleri, mühendislik tasarımları gibi birçok farklı alanlarda kullanılmıştır (Kristinsson and Dumont 1992).

0 Optimizasyon ve Arama Yöntemleri

Tweet

Optimizasyon teorisi, nicel olarak en iyiyi bulmayı ve bunun yöntemlerini inceler. En iyinin nasıl tanımlanacağını ve ona nasıl ulaşılacağını araştırır. Literatürde yaygın olarak kullanılan üç tip optimizasyon ve arama yöntemi vardır: hesaba dayalı, sayıma dayalı ve rastgele yöntemler (Goldberg 1989).

Hesaba dayalı optimizasyon ve arama yöntemleri üzerinde oldukça çalışılmıştır. Dolaylı ve dolaysız olmak üzere iki ana kategoride incelenmektedir. Dolaylı yöntemler, amaç fonksiyonun eğimini sıfıra eşitleyen ve genellikle doğrusal olmayan denklemler kümesinin çözümü ile bütün yönlerde yerel en iyiyi arar. Dolaysız yöntemler ise, yerel eğim fonksiyonuna bağlı olarak ve eğim yönünde hareketle, yerel optimumu bulmaya çalışır. Tepeye tırmanma işlemi olarak da adlandırılan bu yöntemde, yerel optimumu bulmak için, fonksiyonda mümkün olan en dik yönde tırmanılır.

Hesaba dayalı yöntemler için kolay, tek tepeli bir fonksiyon

Her iki yöntemin ortak özelliklerinden birisi, aranılan optimumun yerel olmasıdır. O an bulunulan noktadan yola çıkarak, komşu noktalar arasından en iyisi bulunmaya çalışılır. Yerel komşuluk ilişkisi ile yapılan aramada, genel en yüksek tepe yerine, şekildeki gibi yerel alçak bir tepe bulunabilir.  Böyle durumlarda, aramayı yeniden başlatmak veya genişletmek gerekebilir. Hesaba dayalı arama yöntemlerinin bir başka ortak özelliği, aramada kullanılan fonksiyonların türevlerinin var olmasına veya eğimlerinin iyi tanımlanabilmesine bağlıdır (Masri et al 1999). Türevler için sayısal yaklaşım yapılsa bile sorunlar oluşabilmektedir (Rio et al 2000). Fonksiyonların süreksizliği, çok modluluğu ve gürültülü arama uzayları hesaba dayalı yöntemlerin uygulanmasını zorlaştırmaktadır. Bu nedenle, hesaba dayalı arama yöntemleri bir çok problem için uygun sonuç veremez (Chakroborty et al 1995).

Hangi tepe ikilemini gösteren, çok tepeli fonksiyon

Bir başka tip arama yöntemi olan sayıma dayalı yöntemlerde,  sonlu arama uzayında veya ayrıklaştırılmış sonsuz arama uzayında, her defasında bir nokta olmak üzere arama uzayının her noktasında amaç fonksiyon değerine bakılır. Bu tip yöntemler, basitliği ve küçük boyutlu problemlerde insana daha yatkın olmasına rağmen, büyük boyutlu problemlerde etkili olamaması nedeniyle gürbüz değildirler. Her defasında bir noktaya bakıldığı için, büyük uzaylarda arama yapılırken bazı pratik bilgilere ihtiyaç duyabilirler. Sayıma dayalı tekniklerde,  problemler makul boyutlara bölünmelerine rağmen, boyut problemi açısından eleştirilmektedir (Koumousis and Arsenis 1998).

Rastgele arama yöntemleri, hesaba dayalı ve sayıma dayalı yöntemlerin sorunları nedeniyle, araştırmacılar tarafından giderek artan bir şekilde kullanılmaktadır. Uzun çalıştırmalarda, rastgele yöntemlerin sayıma dayalı yöntemlerden daha farklı olmadığı kabul edilmektedir. Bu nedenle, rastgele arama yöntemleri tamamen kabullenilmemiştir. Rastgele arama yöntemleri, arama uzayındaki her noktayı belli bir yönü ve ölçütü olmaksızın ararlar. Burada, rastgele arama ile randomize yöntemlerin aynı yöntemler olmadığına dikkat edilmelidir.  Rastgele aramayı, yönsüz arama olarak algılamamak gerekmektedir. Rastgele seçim işlemini, oldukça kapsamlı arama yapmakta bir araç olarak kullanan genetik algoritmalar bu yöntemlere bir örnektir (Koumousis and Arsenis 1998). Rastgele seçim işleminin  yönlendirilmiş arama işleminde  bir araç olarak kullanılması, ilk bakışta çok garipmiş gibi görünse de, doğadaki örneklerinden esinlenerek geliştirilmiştir (Cao and Wu 1999, Pattnaik et al 1998). Bir başka yaygın arama tekniği olan benzetilmiş tavlama da, minimum enerji seviyesini bulmak için yine rastgele işlemleri kullanmaktadır (Palshikar 2001).